Inleiders:
- Peter Claeys, architect Mecanoo architecten, Delft 'Mobiliteitsesthetiek als leidinggevend denkprincipe bij het ontwerp'
- Edwin Uum, planoloog/publicist, Bureau Vista, Amsterdam 'Bedrijven in de nieuwe netwerkstad'
- Hans Ter Beek, architect directeur bureau Op ten Noort-Blijdenstein, Utrecht 'Campus Expres, voorbeeld van de jongste generatie bedrijventerreinen in Hengelo, een pleidooi voor zuinig ruimtegebruik'
Gespreksleider:
- Han Pape, hoofdredacteur De Roskamp, Almelo
Bezoekers: 70 bezoekers
Locatie: KPN Telecom kantoor te Hengelo
De bijeenkomst wordt geopend door Peter van Roosmalen (Architectuurcentrum Twente). Welkom aan de deelnemers en publiek bij deze bijeenkomst over nieuwe ruimtelijke concepten. De gastheer is KPN Telecom; dit bijzondere kantoorgebouw is ontworpen door architect Harry Abels. De video met beelden van Hengelo Zuid die tijdens de ontvangst is getoond, is gemaakt door Jan Stegink.
Komende activiteiten die ook door Architectuurcentrum Twente georganiseerd worden zijn o.a. op 24 januari 'Een nieuwe generatie bedrijvenparken III', en op 25 april 'Trends in de Architectuur'. Deze en de overige activiteiten voor de komende maanden kunnen op de website www.architectuurcentrumtwente.nl nagezocht worden.
Dank gaat naar gastheer KPN, en naar de sponsoren en subsidiegevers: het Stimuleringsfonds voor Architectuur, Provincie Overijssel, Stichting Fonds Overijssel, de gemeenten Almelo, Enschede en Hengelo en vele Twentse bouwbedrijven en architectenbureaus.
Han Pape kondigt aan dat twee inleidingen vóór de pauze gegeven worden, de derde na de pauze, waarna als vierde onderdeel de discussie zal plaatsvinden.
HP geeft het woord aan Peter Claeys van Meccanoo Architecten; hij vervangt Iemke Bakker die onverwacht verhinderd is. Meccanoo is een bedrijf van ca. 60 medewerkers, dat op grote schaal ontwerpen tot stand brengt.
Mobiliteitsesthetiek als leidinggevend denkprincipe bij het ontwerp
De visie op snelweglandschappen heeft als matrix leeftijd en categorie van activiteiten.
Netwerk: In Nederland bestaat een intensief gebruik van de snelweg, een soort gebruikers ruimte. De toename van gebouwen langs de snelweg leidt tot een corridor langs de snelweg. Vanuit dat gezichtspunt is het 'Corridorconcept' ontwikkeld De auto wordt 'A room with a view'.
6 abstracten typologie:
1. weidse landschap: een typisch Nederlands landschap.
2. Eco-corridor type: landschap boven de wegstructuur (vb wildbrug)
3. Bali type: vraag grote economische groei. Gebouwen zijn niet hoger dan de bomen, vb. in Nederland: Friesland
4. Roergebied type: een van de meest geïndustrialiseerde types. Tussenstrook als reservegebied van ca. 100 m. bebost langs de snelweg.
5. Las Vegas type: gebouwen, parkeerterreinen langs wegen en billboards op de parkeerplaatsen.
6. Type la Defense: gebouwen zijn een deel van de infrastructuur geworden.
In plaats van een corridor van bedrijven kan een themaroute gecreëerd worden: routes met bepaalde eigenschappen, b.v. een Louis Couperusroute, of een Schipholroute, of een Delfts blauwroute.
Invloed van het landschap op de snelweg wordt in 2 praktijkvoorbeelden in Nederland geïllustreerd:
1. Kassenbouw in het Westland
2. Westermaat: retailpark.
1. Kassenbouw in het Westland.
Een groot knelpunt bij de herontwikkeling van de oude kassen, juist in de Randstad is ruimte gebrek. Voorbeeld Zuidplaspolder:
De opdracht was in de 1000 ha. Zuidpolder 430 ha. herontwikkelen als bruto programma voor glaskassen cultuur.
Oplossing: van monocultuur naar multicultuur.
- kassen zijn zeer licht, dus is stapeling mogelijk.
- water: Zuidpolder is het laagste punt van de omgeving, dus kan water in de vorm van een grote plas voor recreatie bestemd worden.
- 60 woningen met het idee om deze als interessante traditionele alleenstaande woningen te handhaven.
- dwarsliggende verbinding wordt een recreatieve route (toeristische trekpleister)
- er bleef nog ruimte over voor wat landbouw.
Een klein deel is uitgewerkt.
2. Westermaat te Hengelo
De locatie ligt langs de snelweg A1. Een bepaald concept: was er niet, dus was er vrijheid van stijl voor de retailers. Er werd geen rekening gehouden met landschappelijke functies als b.v. de Bornsebeek.
Het stedenbouwkundig plan gaat uit van inbedding van de beek in het plan, en de gebouwen worden opgenomen in het landschap: definitieve voorstellen met gevelaanzichten.
- Gebouwen: gewone metalen, maar omgeven door een centraal lint met daartussen ca. 5 torens, die als verwijzing dienen naar de zoutboortorens, en de functie hebben van billboards. Het lint verbindt de gebouwen, eventueel vormt het een looproute.
- Parkeerterreinen liggen in verschillende delen met boomvakken. Boomvakken hebben billboards en winkelwagenruimte: een symbolische combinatie van alle elementen. Parkeerterreinen hebben veelal een grasmat.
- Wandelroutes.
- Ook is een grasdak voorzien op enkele gebouwen.
Vraag: hoe gaat u met lichtvervuiling om?
PCl: Dat onderwerp was niet aan de orde, dus is in deze studie geen rekening gehouden met andere studies waarin dit onderwerp behandeld wordt.
Bedrijven in de nieuwe netwerkstad
Vista heeft het concept Netwerk Stad uitgewerkt, om architectuur te sturen in een netwerkstad. Context voor de ruimte: kwaliteit van de omgeving, een rijker programma en accent op de netwerkpositie.
1e Infrastructuur: inventariseren en de locaties bepalen die goed bereikbaar zijn.
Wordt alle ruimte goed gebruikt? Op en rondom infrastructuur zijn vaak restplekken, te identificeren om welke reden (milieu, geluid?) en deze een aantrekkelijkere bestemming geven.
Ontwikkeling van de netwerkpositie; infrastructuur:
Hoe verknoop je die verschillende transportsystemen met elkaar? Overstappunten en overstapkwaliteit zijn criteria. Maximaal 45 minuten van het ene uiterste punt naar het andere, met 1 overstappunt was een doel. Ook zijn functies op regionale schaal bekeken.
Door ontsluiting van laagwaardige bedrijventerreinen worden deze opgewaardeerd, zorg voor betere bereikbaarheid per openbaar vervoer waarna een multidoel gegeven kan worden.
Ook op stedelijk niveau zijn functies bekeken, b.v. een oud havengebied kan gebruikt worden als knooppunt van infrastructuur.
2e Omgevingskwaliteit (bv. Waalbos Noord-Brabant). De waterstructuur werd in kaart gebracht. Welke kwaliteiten dienen bewaard te worden? Welke restricties zijn acceptabel? Wat wordt beïnvloed door de infrastructuur? De ontwikkeling van nieuwe mogelijkheden die binnen de infrastructuur liggen en ook gebiedsspecifieke profielen van bedrijventerreinen.
3e Programma en ontwerp. B.v. Groene werklandschappen. Andere criteria, concepten mogelijk b.v. een bedrijvenarchipel, waarin ook de relatie werk / groen nadruk krijgt. Andere mogelijkheden zijn b.v. een werkbrink, campus, werkbos, landgoed (kwetsbare natuurgebieden).
Deze studies geven inzicht in de betekenis van infrastructuur voor netwerkstad Twente met als consequentie de volgende vragen:
Hoe sturend is de kaart van de regio Twente?
Hoe structurerend zijn de ideeën?
Waar zijn multifuncties belangrijk? (Vergelijking met netwerkstad Apeldoorn / Deventer / Zutphen, waar in de regio samenhang aangebracht wordt).
Voorlopig kan men spreken over een 'planologisch slagveld'.
Campus-Expres, voorbeeld van de jongste generatie bedrijventerreinen in Hengelo.
Een pleidooi voor zuinig ruimtegebruik.
Snelwegen, de meest extensief gebruikte ruimte (intensief gebruik tijdens spitsuur en files, op overige tijden zijn ze vaak leeg). Men is begonnen met het aanleggen van snelwegen na 1940. Nu zijn de ruimtes langs de snelwegen verworden tot de zgn. snelweglocaties, in trek voor de bouw van kantoren, bedrijventerreinen aanvankelijk voor lelijke goedkope constructies.
Factoren voor een oplossing richting intensief gebruik.
- P-plaatsen op het weiland fl. 2.000, P-plaatsen onder glasbouw kosten misschien fl. 40.000, waarom is men bereid te betalen?
- Campus: grondprijs te hoog voor traditioneel gebruik. De oplossing is dus stapelen, b.v. ruimte voor P-plaatsen, daaromheen winkels, en erboven woningen
- Handhaven van het Twents open coulissen landschap is moeilijk, maar kan gerealiseerd worden via compactbouw en door deels op bijzondere wijze te stapelen.
Uitgangspunten en stappen in de ontwikkeling:
- agrarisch oerlandschap (blz. 4 folder)
- es / beek dal
- Twents beeldmerk: pogen te handhaven: bomen / boerderijtjes
- A1 bepaalt een deel van het beeld
- Infrastructuur ingepast (bus HOV etc. spitsuurpieken lastig)
- Landscaping: wadi's, duurzaam watersysteem
- Compact bouwen: 1. Stapelen 2. Blokjes tegen elkaar (aanschuiven) 3. Over elkaar plaatsen
Integraal concept omvat de volgende punten:
- presentatie op de zichtlocaties aan de A1
- duurzame vegetatiedaken
- industrieel, demontabel en flexibel (IDF)
- solitair parkachtig in het tussengebied en aan de vijver
- architectonisch beeldmerk campus
- technisch innovatief bij het mobiliteitscentrum
- Twents beeldelement
- 27 ha. terrein, 7 + 20 gebouwen
Mobiliteitscentrum - een nieuw concept voor alles wat je de automobilist aanbiedt, alles wat aan auto gerelateerd. (energetisch selfsupporting)
Individuele herkenbaarheid van de gebouwen is laag.
P-plakken: 1/75 m2 dus intensief, inpandig parkeren, meecalculeren, huurprijs.
Han Pape dankt HtB voor zijn aandeel en stelt het publiek in de gelegenheid vragen te stellen.
Vraag W. Jansen: Waarom zouden bedrijven in Hengelo moeten komen en niet in Nordhorn?
Antwoord ter Beek: Economisch heeft Hengelo bedrijven nodig. De campus moet dus meer bieden dan Nordhorn.
Vraag: Ikea dat op de Campus gebouwd zal worden, trekt veel verkeer, hoe worden in de infrastructuur P-plaatsen voorzien?
Antwoord Claeijs: Ikea werkt al 15 jaar en heeft ervaring. Het is nog niet bekend hoe de oplossing in het ontwerp zal passen, daarbij heeft de gemeente een belangrijke taak, maar let wel: Ikea is een grote economische factor. Overigens geldt de regel: hoe schaarser de grond, hoe mooier de gebouwen.
Vraag HP: wordt gekeken naar ruimte rondom de gebouwen? Vanuit een gebouw wordt naar buiten gekeken, maar bijna nooit vanuit het regionale aspect, welke doorschuif effecten (verkeersproblemen), Is het mogelijk dit in te schalen na het maken van het ontwerp, dat dus eventueel bijstellen?
Antwoord Van Uum: .
a. Waterschap vindt het een minder geschikte ligging (ondergrond)
b. Relatie met bereikbaarheid, externe profilering (niet aan A1, maar in oksel tak A35). Cyclus leidt tot verschuiving van laagwaardig (platte doos) naar hoogwaardiger gebruik.
Vraag mevr. Koster, Oldenzaal: als transportmiddel worden wel de trein en wegen genoemd, maar niet water.
Antwoord Van Uum: rekening wordt gehouden met de meest sterke vervoerscombinaties voor ontsluiting: in de meeste gevallen zijn dat trein en auto.
Vraag: Is er voldoende infrastructuur?
Wethouder Ter Keurs uit Borne stelt dat er niet genoeg overleg is geweest, aangezien hij door de vestiging van Ikea wel degelijk verkeersproblemen rondom Borne verwacht (aansluiting Bornsestraat op de A1).
Vraag P. van den Akker, Enschede: informeert naar de consequenties voor de bestaande bedrijventerreinen, kan de ruimte daar ook intensiever gebruikt worden?
Antwoord Ter Beek: Bestaande terreinen kunnen gerevitaliseerd worden, hoewel dit bij gefragmenteerd gebruik moeilijk is. Soms kan herindeling nuttig zijn.
Vraag PCl: hoe ligt de kwaliteit in de bedrijventerreinen ten opzichte van het opdrachtgeverschap, wie geeft opdracht?
Antwoord Ter Beek: Het stedenbouwkundig ontwerp had 1 opdrachtgever waardoor snelle procedures mogelijk waren. Bij meerdere opdrachtgevers is een procedure trager omdat er goede afspraken moeten komen waaraan diverse bouwers zich moeten houden.
Vraag Van der Woude: Losser stelt dat Ikea een groot bedrijf is in oppervlakte, met een relatief laag aantal werknemers. Hoe ligt de arbeidsverhouding voor de rest van de Campus?
Antwoord: ca. 75 m2 / arbeidsplaats, m.a.w. 2000 - 3000 mensen.
Vraag J. Wok: een schoon milieu speelt een groeiende rol. Is het mogelijk werken en wonen samen te brengen, bedenk dat werken ca. 8 uur per dag kost.
Antwoord Ter Beek: Wonen betekent extra kwaliteit in een gebied. Onderzocht wordt of een combinatie mogelijk / haalbaar is.
Vraag Mw. Koster, gemeenteraadslid: wordt de waarde die in de eerste en derde presentatie gegeven wordt aan zichtlocaties niet sterk overschat?
Antwoord PCl: Ikea locatie aan de A1 is beslist een bijzonder prominente plek. Het streven door gebruikers naar gebouwen en billboard locaties is sterk en bepaalt de prijs. Ikea heeft brandnaming goed bestudeerd (onderbewustzijn) en het moet niet onderschat worden.
Ter Beek: uitgezonderd die locaties waar je door de bomen het bos niet ziet, dus ook hierin bestaat een groot kwaliteitsverschil.
Vraag De Lange, Deventer: is het thema zuinig grondgebruik wel optimaal toegepast in de Campus? Wat zou optimaal zijn? Onbebouwd? Kan een bestemmingsplan eventueel getrotseerd worden?
Antwoord: Een bestemmingsplan kan door een ander vervangen worden. Factoren van invloed: het moment (is de tijd rijp voor een volgende stap), prijs die daarbij hoort.
Vraag R. Leer, Hengelo: Gebruik en revitaliseren van gebruikersterreinen. Project Campus ziet er beter uit dan het Plein nu.
Antwoord: Het hangt mede af van het doel van het bedrijventerrein: Retailbedrijven of multifunctioneel en van de opdrachtgever, één of meerdere?
Vraag P. Kuenzli: is bij dit uitermate ambitieuze bedrijvenpark de parkeernorm niet te laag? Deze is eerder 1/40 dan 1/75,
Antwoord Ter Beek: dit moet gerealiseerd worden in ca. 5 jaar. Het beheerconcept is een belangrijk middel, waardoor parkeren 'op het maaiveld' gelimiteerd is. Het is mogelijk parkeergelegenheid uit te breiden (inpandig, deel van de kwaliteit).
Vraag J. Stegink: Het project stelt stapelen van onderdelen voor, dit is niet zijn beeld van het Twentse landschap.
Antwoord Ter Beek: het plan is aanpasbaar voor verschillende delen van Nederland. Veel verschillende ingrediënten zijn gebruikt en het aspect Twents landschap is hierin op kunstmatige wijze vertegenwoordigd middels verwijzingen. B.v. de beek blijft liggen, er zullen 200 viaducten zijn; de es die er lag wordt als terp verwerkt.
Han Pape dankt het publiek en panelleden voor de discussie en sluit de bijeenkomst, verwijzend naar de volgende avond in de cyclus 'Een nieuwe generatie bedrijvenparken' op 24 januari in het Polmanstadion in Almelo.