Het programma is ontwikkeld door een werkgroep, samengesteld uit zes leden van de Programmaraad van het Architectuurcentrum Twente. Dit waren: Andre Bijkerk, Paul van der Jeugd, Ruud van der Koelen, Piet Ziel, Peter Timmerman, Robert ten Dam. Aanvankelijk was de manifestatie in het voorjaar van 2006 gepland. Op dat moment kreeg de uitvoering onvoldoende steun van de omliggende gemeenten. Voor met name Enschede stond een door hen te steunen en door het Architectuurcentrum Twente uit te voeren (alternatief) project op gespannen voet met hun eigen planontwikkelingen. Toch vond de werkgroep het belang van een onafhankelijke masterclass (juist nu) erg groot en meende dan ook dat doorgang moest plaatsvinden. Uitstel naar het eind van 2006 gaf aan de omliggende gemeenten voldoende ruimte om het project te kunnen ondersteunen. De masterclass vond plaats op 6, 7 en 8 november 2006. De resultaten werden op 16 november aan het publiek getoond.
Na een intensieve voorbereidingsperiode waarin de relevante opleidingen zijn benaderd om studenten voor het thema te enthousiasmeren, hebben zich uiteindelijk 12 studenten opgegeven, afkomstig van vijf verschillende opleidingen op universitair en hbo-niveau. Door de werkgroep waren vijf scenario’s ontwikkeld waaruit de studenten konden kiezen.
1 Airport Twente: een vliegveld dat vier miljoen passagiers per jaar verwerkt en waar iedere zes minuten een vliegtuig opstijgt.
2 Kleinschalig vliegverkeer: voor zakenverkeer, charters en sportvliegers.
3 Vrijstaat: geen vliegveldfunctie maar gebruik voor evenementen en toerisme
4 Ecologie: geen vliegveldfunctie maar een invulling als landschapspark.
5 Metropolis: een zakenvliegstrip en tevens het supercentrum van de Netwerkstad Twente.
De volgende combinaties werden gemaakt:
Ecologie
Eric Bovekerk (WUR)
Meike Sehr (AKI)
Iris Geiger (AKI)
Metropolis
Richard Hereijgers (WUR)
Christiaan Zandstra (Saxion Bouwkunde)
Michael Lubbers (TU-Delft bouwkunde)
Robert Wienk (Saxion ROP Planologie)
Vrijstaat
Lisa Paweletz (AKI)
Alexandra Brinker (AKI)
Renske Herder (UTwente)
Nienke Visschers (Saxion ROP Planologie)
Patrick Kalma (TU-Eindhoven architectuur)
De studenten werden tijdens de drie dagen durende masterclass ondersteund door de werkgroepleden en ze werden geïnspireerd door de drie uitgenodigde masters.
De masters waren:
Peter de Ruyter, landschapsarchitect bij bureau Alle Hosper te Haarlem,
Pieter Jannink, stedenbouwkundige bij Must te Amsterdam,
Ad Bogerman, architect bij SBH Architecten te Arnhem.
Op 16 november zijn de resultaten van hun inspanningen aan het publiek getoond. Er was een ongewoon hoge opkomst (ruim 120 bezoekers). Ieder ontwerpteam kreeg twintig minuten voor hun presentatie en toelichting. Het publiek was in vier groepen onderverdeeld en na iedere twintig minuten vond er een changement plaats, waarna de volgende presentatie begon. Als vierde onderwerp was Joost van Ettekoven, student van TU-Delft uitgenodigd met een presentatie van zijn afstudeeronderwerp: de transformatie van het militaire vliegveld Soesterberg tot een duurzaam en energiezuinig vakantiepark. Zijn presentatie sloot goed aan bij het onderwerp van de masterclass. Het publiek kreeg telkens de gelegenheid om na de afzonderlijke presentaties vragen te stellen.
De uitwerking van het scenario Metropolis kreeg wellicht de meeste aandacht vanwege de spectaculaire mogelijkheden die het bood. Uitgaande van een toenemend aantal zeespiegelvluchtelingen, was door de studenten een ontwikkeling geschetst over een periode van 100 jaar. Dit resulteerde in een Manhattanachtige city met veel hoogbouw en met de behoudeniswaardige groenelementen als een soort Centralpark. De omliggende gemeentes werden daarin suburbs.
Het scenario Ecologie kreeg vooral veel waardering vanwege het behoud van de natuur in het gebied en de ontwikkeling als een landschapspark waarin veel aandacht was voor het water. Zo werd de 3 kilometer lange landingsbaan als een waterloop ontworpen om op een zichtbare manier het vele water in het gebied te reguleren en in een nieuw te vormen waterbekken te filteren tot schoon en herbruikbaar water.
In het scenario Vrijstaat – dat door de studenten onder de naam Het Plein van Twente was uitgewerkt – stond het recreatieve gebruik van het gebied centraal. De toegankelijkheid van het terrein voor uiteenlopend publiek werd op tal van manieren uitgewerkt waarbij sportieve elementen de hoofdtoon voerden. Een te behouden vliegveldfunctie was er alleen voor het geruisloze zweefvliegen.
Na afloop van de presentaties volgde een slotwoord van de twee aanwezige masters: Pieter Jannink en Ad Bogerman. Beiden spraken hun waardering uit voor de geweldige inzet die de studenten hadden getoond en de opmerkelijk resultaten die zij in zo korte tijd wisten te bereiken. Zij stelden vast dat een door de overheid te maken keuze voor de verdere ontwikkeling van het gebied verstrekkende gevolgen zal hebben en voor de lange termijn invloed zal hebben op de gehele regio. Zij adviseerden dan ook om in de eerste planfase veel tijd te nemen en geen overhaaste beslissingen te nemen. De door de studenten aangegeven mogelijkheden zullen volgens hen een goede inspiratie kunnen zijn. Volgens Pieter Jannink heeft het gebied een enorme potentie en zijn de kansen voor de regio uniek. Hij stelde dan ook voor om op het moment dat het vliegveld daadwerkelijk wordt overgedragen een groot feest te organiseren op de landingsbaan.
Het aanwezige raadslid van de fractie Groen Links van de gemeente Enschede stelde voor om ook voor de gemeenteraad een presentatie van de masterclassresultaten te geven. Inmiddels is dit voorstel door de raad overgenomen en zullen de studenten binnenkort aan de raadsleden nogmaals een toelichting geven op hun ideeën. Ook de regionale omroep RTV-Oost heeft belangstelling getoond voor een op te nemen programma over de masterclassresultaten. Daarmee is het belang van de door het Architectuurcentrum Twente georganiseerde masterclass breed erkend.
Zowel de masterclass als de presentatie vond plaats in de AKI, academie voor beeldende kunst en vormgeving aan de Hallenweg 5 op de Campus UT te Enschede.
De resultaten van de masterclass over de toekomst van de vliegbasis Twente laten zonder uitzondering de bijzondere kwaliteiten en potenties van deze locatie in het hart van de Twentse regio zien. De geschetste ‘droombeelden’ zijn zeer divers van aard en laten zien dat we met de vliegbasis nog alle kanten op kunnen. Variërend van inspirerende hergebruiksmogelijkheden voor de hangars, de vliegbasis als schone (water)bron van de regio, de basis als ontmoetingsplek voor de (sportieve) Twent of zelfs als locatie voor nieuwe stedelijke intensivering binnen de netwerkstad Twente. Alle visies benadrukken het regionale belang van de locatie. Er wordt niet gesproken over Enschede-noord, maar over een cruciale plek binnen de Twentse regio. Alle visies laten zien dat de discussie over de toekomst van de vliegbasis verder dient te gaan dan wel of niet blijven vliegen. De meerwaarde wordt juist gevonden in de publieke betekenis die de locatie kan krijgen voor Twente. Het grootste gevaar voor de toekomst van de vliegbasis ligt in de pragmatiek van alledag. Wanneer de locatie van de vliegbasis te snel wordt weggegeven aan bestaande ruimtelijke claims van Enschede of de regio wordt voorbij gegaan aan de unieke potenties van de vliegbasis voor Twente. De toekomst van de vliegbasis verdient een zorgvuldige verkenning van de ontwikkelingskansen waarvoor de regio rustig de tijd moet nemen.
De belangrijkste boodschap van de masterclass is wellicht deze; geef de vliegbasis terug aan het Twentse publiek. Het hart van de Twentse netwerkstad heeft een collectieve, publieke betekenis. Een stevig publiek debat over de toekomst van de de vliegbasis zal bijdragen aan de betrokkenheid bij de ontwikkeling en de vliegbasis weer een plek geven in het hart van iedere Twent. Maar laten we het moment van overdracht van de gesloten militaire luchthaven vooral vieren met een drukbezochte manifestatie op het kruispunt van de landingsbanen. Met afsluitend een groots vuurwerk! (MUST / PJ 11_2006)