Op 24 juni werd rond, in en op de zendmast te Markelo de Twentse Dag van de Architectuur gehouden. Deze 187 meter hoge toren (inclusief antennes) is sinds 1958 een beeldbepalend gebouw voor Markelo en verre omgeving. Op de Dag van de Architectuur is de toren voor eenmaal opengesteld geweest voor het publiek en daarmee sloot de manifestatie aan op het landelijke thema: Verboden terreinen.
Tussen 11.00 en 16.00 uur konden bezoekers met de lift omhoog tot aan de 21e verdieping. Omdat de lift relatief klein is maar vooral omdat de brandweer een beperkt aantal mensen tegelijk in de toren toeliet, konden per kwartier maximaal 18 bezoekers tegelijk in de toren aanwezig zijn. De belangstelling overtrof alle verwachtingen en om 8 uur ’s morgens stonden de eerste buurtbewoners al op de deur te kloppen. Het aanvangstijdstip werd dan ook naar voren gehaald en toen op 17.00 uur dan de laatste bezoekers naar beneden kwamen waren er in totaal bijna 500 mensen in de toren geweest. Het aantal bezoekers aan de voet van de toren was echter het dubbele geweest en velen moesten dan ook teleurgesteld worden. Toch waren diegenen die niet meer de toren op mochten of die de rij wachtenden te lang vonden niet helemaal voor niets gekomen, want rond de voet van de toren was een gevarieerde informatiemarkt ingericht. Hier werden onder andere de geschiedenis over de bouw van de toren getoond maar ook de huidige nieuwbouwplannen voor hoogbouw in Twente met daarbij een primeur: de hoogste woontoren van de regio (100 meter hoog) die aan de Boulevard in Enschede zal gaan verrijzen.
Meeste aandacht kregen de inzendingen voor de ideeënprijsvraag voor een nieuwe toekomst van de zendmast. In een aantal kramen waren de 21 inzendingen opgehangen die op het bureau van het Architectuurcentrum Twente waren binnengekomen na een oproep daarvoor in de Twentsche Courant Tubantia en op de uitnodigingen aan het 2.000 adressen grote bestand van het centrum. Het publiek mocht zich uitleven in alle mogelijke zinnige en onzinnige ideeën. Ook waren de professionele ontwerpbureaus in Twente uitgenodigd om een ontwerpidee in te zenden. De deskundige jury, bestaande uit Herman Naarding, inspecteur Toren- en Mastinfrastructuur bij Novec, architect Paul van der Jeugd en architect en voormalig deken van de BNA Johan Schepers (beide architecten zijn ook lid van de Programmaraad), had zowel een winnaar uit de publieksinzendingen (Rik Kreijkes uit Rijssen) als een winnaar uit de professionals gekozen (Maarten Douwe Bredero, architect te Deventer). De winnaars kregen een ballonvaart aangeboden.
De uit leden van de Programmaraad en de BNA-kring Twente samengestelde werkgroep was uitermate tevreden over de opkomst waaruit het succes van de manifestatie mag worden afgeleid. Het merendeel van de bezoekers was uit de directe omgeving van Markelo afkomstig. Dit publiek heeft waarschijnlijk op deze dag de kans aangegrepen om een beeldbepalend object in hun woonomgeving te kunnen bezoeken. Maar zij heeft zo ook kennis kunnen nemen met het fenomeen ‘Dag van de Architectuur’ en is zo op een indirecte wijze positief betrokken geraakt bij het onderwerp architectuur en bouwen. De uitgeschreven prijsvraag was daarbij een van belang zijnd middel om de directe betrokkenheid te stimuleren (een groot aantal publieksinzendingen was afkomstig uit Markelo en omgeving).
“Kom met ideeën voor een herbestemming van deze imposante zendmast hier in Markelo.” Dat was de oproep aan het Twentse publiek en aan professionele ontwerpers. Er kwamen in totaal eenentwintig ideeën binnen op de burelen van het Architectuurcentrum Twente. Zes van professionals en vijftien van particuliere burgers. Soms was het idee voor de hand liggend, soms vergezocht. Soms in een enkele zin verwoord, soms tot in detail uitgewerkt. Kortom: rijp en groen door elkaar. Precies zoals de initiatiefnemers het voor ogen hadden.
De jury, bestaande uit Herman Naarding, inspecteur Toren- en Mastinfrastructuur bij Novec, Paul van der Jeugd, architect te Enschede en Johan Schepers, architect en voorheen deken van de BNA, heeft geoordeeld. Met een ernstige blik, een glimlach of een schaterlach hebben zij alle inzendingen zorgvuldig bestudeerd.
Enkele architecten kwamen uiteraard met ‘wonen’ als herbestemming. Zo zag de jury fantastische appartementen, verstopt – of juist niet – achter een glazen omhulsel die de toren drie keer zo dik maakt. Een ander had de top van de toren onder een glazen kaasstolp gezet en weer een ander beperkte zich tot een installatie waarbij bezoekers vanaf de begane grond met zelf te bedienen periscopen een blik over het Twentse landschap wordt gegeven.
Maar de meest onverwachte en creatieve ideeën kwamen toch van de burgers. Wat dacht u van de toren als zweefmolen, als huisvesting voor kippen of als een lichtbaken met een projectie vanaf de top van de toren van het Twentse paard op de wolkenlucht en de bewegende tekst ‘Welkom in Twente’. Daarmee werd een ludieke variant ingebracht voor de in rode verf gekalkte welkomstgroet die te lezen staat op het viaduct bij Rijssen over de A1.
Veel publieksgerichte en recreatieve functies werden bedacht waarvan een enkele zover uitgewerkt was dat een projectontwikkelaar zoals Hennie de Most, direct aan de gang kan gaan.
Bijzonder veel plezier beleefde de jury aan de inzending die veel uiteenlopende publieksfuncties in de toren onderbracht en daarbij op bedoelde of onbedoelde humoristische wijze allerhande bedieningsinstructies meegaf. Maar naast jolijt en vrolijkheid waren er ook inzendingen die de hogere sferen, waaraan de toren
verwant is, kozen voor hun uitwerking. Een meditatief centrum, een toevluchtsoord voor piratenzenders maar vooral het idee om de toren in te richten als columbarium trof de jury. Een laatste rustplaats voor de urnen van overledenen is een functie die tot de verbeelding spreekt en de jury vermoedt dat de eigenaar van de toren wel mogelijkheden ziet om dit idee verder uit te werken.
Maar uiteindelijk viel de jury unaniem voor die inzendingen die de karakteristiek van de toren in tact laten en de identiteit van de toren als baken in het landschap vasthouden. Het waren ideeën die bovendien de mogelijkheid in zich hebben om de zendfuncties – voorzover nog aanwezig – ongemoeid te laten en die ook nog eens rekening houden met de omwonenden.
Er zijn twee winnaars. Rijp voor de professional en groen voor de amateur. De inzending van de professional onderscheidt zich doordat het ontwerp uitgaat van het idee van een energiezuil. Daarmee krijgt de technische functie van de toren een symbolische waarde. Het ontwerp bestaat uit enkel buizen, die de toren kriskras doorkruizen en waarin windturbines en zonnepanelen zijn opgenomen. Een sterk idee dat verdere uitwerking vraagt. Maar het was vooral het motto dat
aansprak: ‘Van zenden naar ontvangen’. De winnaar is Maarten Douwe Bredero uit Deventer.
De winnende inzending van de amateur blinkt uit door eenvoud. Zo voor de handliggend dat niemand eraan gedacht heeft. Het idee is charmant, direct uitvoerbaar en betrekt ook het landschap in het ontwerp. En dat terwijl het de kwetsbaarheid van dat landschap ongemoeid laat. Het is de zonnewijzer van Rik Kreijkes.
Winnaars: van harte gefeliciteerd. U mag binnen kort in nóg hogere sferen. Uw prijs is een ballonvaart, aangeboden door Koopmans Bouw uit Enschede.
De foto's geven een impressie van de ballonvaart die een van de winnaars heeft gemaakt.